Klooster Jemgum

De Johannieter commanderij te Jemmingen werd waarschijnlijk reeds vóór 1240 gesticht en wordt sinds 1284 in oorkonden vermeld. Het klooster bezat naast de woongedeeltes voor de broeders (Kreuzstraße) en zusters (Sielstraße) een kerk, die in 1465 voor het eerst wordt vermeld. De locatie van deze kerk is door grafvondsten gedocumenteerd en stond op de zuidoostelijke hoek van het terrein van de huidige basisschool. Daarnaast was er een kapel die in 1401 aan de parochie werd geschonken.

Na de eerste Slag bij Jemmingen in 1533 werd deze kapel steeds verder tot een kruiskerk uitgebouwd. Bij de gevechten in 1533 werden alle kloostergebouwen door de troepen van de hertog van Gelre verwoest. De laatste achtergebleven kloosterlingen vluchtten naar het Johannieter klooster te Muhde.

Vóór 1494 vinden we vermeldingen van kloosterbezittingen in Bingum, Weenermoor, Holtgaste, Midlum en Böhmerwold.

De Johannieter commanderij kreeg vanwege de gunstige verkeerskundige ligging (Eems ) tussen Westfalen en de Noordzee reeds in de 14e eeuw een bevoorrechte positie en behoorde tot de belangrijkste Johannieter kloosters in Oost-Friesland. In 1482 vond in Jemmingen zelfs een vergadering van alle Friese Johannieter commanderijen plaats.

Toch begon reeds in deze tijd de op landbouw gebaseerde bedrijfssterkte van het klooster minder te worden waardoor de commanderij – met een commandeur (abt) en vier kapelaans (geestelijken) – zich meer op de geestelijke aspecten van het ordeleven ging richten.
Op het grondgebied van Holtgaste bestond reeds vóór 1284 een „voorwerk“ (uithof) met omvangrijke landerijen, een kapel en een kerkhof.

Nadat de Oost-Friese graaf Edzard in 1496 in de strijd tegen het water tussen Jemgumkloster (destijds een voorwerk) en Bunder-hee de „Muusdiek„ had laten aanleggen, verkocht hij de daardoor gewonnen landerijen aan de orde met de bepaling dat de commanderij moest worden verplaatst naar het voorwerk. Dat ge-beurde rond 1500 en tot op heden heet deze plek „Jemgumkloster“.

Het convent verwierf rond 1520 ook het waardevolle – waarschijn- lijk in Osnabrück vervaardigde – Holtgaster retabel. Het stond waarschijnlijk eerst in de kapel van Jemgumkloster en werd pas later in de kerk van Holtgaste geplaatst.

Vertaling: J.G. Abbes